A filosofia política

A filosofía política é unha rama da filosofía que estuda cuestións fundamentais achega do goberno, a política, a liberdade, a xustiza, a propiedade, os dereitos e a aplicación dun código legal pola autoridade; que fai a un goberno lexítimo, que dereitos e liberdades debe protexer e por que, que forma debe adoptar e por que, que obrigacións teñen os cidadáns para cun goberno lexítimo (se seica algunha), e cando poden derrocalo lexitimamente (se algunha vez). Nun sentido vernacular, o termo "filosofía política" a miúdo refírese a unha perspectiva xeral, ou a unha ética, crenza ou actitude específica, sobre a política que non necesariamente debe pertencer á disciplina técnica da filosofía.1

Os fundamentos da filosofía política han variado a través da historia. Para os gregos a cidade era o centro e fin de toda actividade política. No Medioevo toda actividade política centrábase nas relacións que debe manter o ser humano coa orde dada por Deus. A partir do Renacemento a política adopta un enfoque basicamente antropocéntrico. No mundo moderno e contemporáneo xorden e conviven moitos modelos, que van desde os totalitarismos ata os sistemas democráticos participativos (entre os cales existen moitas variantes).

¿Que proxecto conleva o actual "retorno" da filosofia actual?

Desde hai moi poucos anos, e contra o fondo de dúas series de acontecementos a crise da política e a situación, tamén crítica, do campo da reflexión sobre os asuntos da política, emerxe a inesperada rehabilitación de tradicións filosóficas que ata hai pouco tempo confináronse en moi estreitos límites dentro do académico. Referímonos ao retorno actual da filosofía política1. Se o medimos en termos de publicacións, encontros e reedicións dos clásicos, estas tradicións de discurso mostran un paradoxal e sintomático florecemento. Paradoxal, posto que ata hai non moito tempo a filosofía política era unha disciplina que apenas sobrevivía fronte á explosión do social e a súa representación polo marxismo, e fronte ao desenvolvemento dunhas ciencias políticas que tiñan a pretensión de abarcar cientificamente as cuestións relativas á política e o Estado. E dicimos que parece un retorno sintomático, posto que se dá paralelamente ao que se percibe como crise ou perda de significado da política, ao desdibujamiento tendencial desta como praxe transformadora.

Así, mentres outras disciplinas que foron centrais no campo das humanidades e as ciencias sociais retroceden ou se achan nun impasse, florecen todo tipo de intervencións e obras, publicacións, revistas, conferencias, foros e debates que teñen como patrón disciplinario o vocabulario dos clásicos como Locke, Hobbes, Spinoza, Aristóteles ou Hegel e o redescubrimiento de inusitadas vetas no corpus do ideario do Estado de dereito que aparecen como fértiles canteiras de teorización.

Non se trata dun movemento unívoco; no seu seo conviven distintos eixos de controversia que foron debuxando leste reformulo da disciplina, comezando pola polémica ao interior do liberalismo anglosaxón. Este primeiro contexto foi fortemente encuadrante; practicamente ninguén dubida que o detonador dos debates sobre o contrato social, a cidadanía, as virtudes cívicas e a esfera pública, por nomear os temas máis visitados, foi suscitado a partir da obra do norteamericano John Rawls quen, pretendendo superar as angosturas do utilitarismo e recoller a tradición do pensamento xurídico ilustrado, tamén xerou unha poderosa revitalización ao campo do liberalismo político.

Pero desexamos abordar leste retorno da filosofía política ao centro da escena académica contemporánea, non en aras de compendiar os seus desenvolvementos, senón estritamente como manifestación dun fenómeno, como síntoma de algo que sucede ao interior do campo da filosofía e as ciencias sociais e que quizais garde relación coa abrasadora hibridación que arrasa culturalmente ás nosas sociedades.

Tratándose dunha tradición de discurso que ten preto de 2.500 anos de historia,  quizais non caiba senón congratularnos desta revitalización. E en efecto os signos de avance e florecemento da filosofía política constitúen para algúns das súas cultores unha excelente noticia, xa que se trataría dunha institucionalización, pola cal a disciplina alcanza ao fin rango de tal no arbor scientiarum (Bermudo 2002: 134-153).  Explícasenos que tal distinción non lle acaece por obra dunha acumulación ou progreso dos seus contidos, senón porque o ético-político (o propiamente humano) sería o perfil último que pode lucir a filosofía logo de estar envorcada á natureza, a Deus, ás ciencias e á linguaxe.

Sen adherir a esta perspectiva, destacamos que o fenómeno certamente incumbe a devandito árbore, no sentido de que conmove as relacións entre os diversos obxectos no campo das humanidades e as ciencias sociais. En primeiro lugar, suxírenos a insuficiencia do corpus desas ciencias para pensar ou abarcar, precisamente, o que lle sucede á política nas sociedades contemporáneas. Un tópico epistemológico: esta insuficiencia explicaría o retorno dun tipo de reflexión que lapela, oculta maliciosa e cautelosamente a verdade ou a intención, as limitacións do recorte de obxecto dos estudos sobre a política. Iso non significa propugnar unha abolición das fronteiras entre ambos encadres; si cabe pensar, en cambio, que a longo prazo tradición acerca da mutua distinción entre o enfoque normativo e o empírico, se lle sobreimprimió o celo positivista que está á base da constitución das ciencias sociais positivas, cuxa cerrazón fronte á complexidade dos fenómenos histórico-sociais fixo que o coñecemento científico perdese o seu fío, a súa capacidade interpretativa, e niso tamén o seu obxecto.